Sigarada vergi artışı nedeniyle yapılan zamlar tekrar gündemimize oturdu. Sigara şirketleri temmuzda yapılan otomatik vergi artışının ardından ortalama 5 lira fiyat artışlarına gitti. Konunun anlaşılması için sigara vergisini adım adım analiz edelim. Tütün ürünlerinde üç ayrı vergi bulunuyor. KDV’yi de eklersek sayı 4’e çıkıyor. Bu ürünlerden paket başına maktu, adet başına asgari maktu ve nispi yani oransal vergi alınıyor. Her iki maktu vergi oranı her 6 ayda bir ÜFE bazında otomatik olarak artırılıyor. Son olarak 3 Temmuz 2025 itibarıyla, tütün mamullerine uygulanan maktu ve asgari maktu vergi tutarları, son 6 aylık Yİ-ÜFE oranında güncellendi. Maktu vergi tutarı 10,50 TL’den 12,1495 TL’ye, asgari maktu vergi tutarı ise 36,626 TL’den 42,378 TL’ye çıkarıldı. Bu artışların ardından sigara endüstrisi de artan vergileri maliyetlerine yansıttı. Ancak fiyat artışları vergi artışlarına oranla biraz daha yüksek olmak zorunda kalıyor. Şimdi ise bunun nedenlerine bakalım. DÜZELTİLMEYE ÇALIŞILIYOR AMA Bir ürün üzerindeki fiyata bağlı vergi oranı ne kadar yüksekse maliyetlerin fiyata yansıması da o kadar yüksek oluyor. Maliyetlerin fiyatlara katlanarak yansımasına sebep olan bu katsayı “mali çarpan” olarak adlandırılıyor. Bu nedenle sigara vergisinde nispi vergiye odaklanmak gerekiyor. Sigaraların enflasyon sepetindeki ağırlığı da göz önünde bulundurulduğunda yüksek mali çarpan, yüksek fiyat artışlarını tetikleyerek enflasyonist etki oluşturabiliyor. Türkiye’de 2024 yılında sigara vergi yapısında önemli bir dönüşümün başlatıldı. Son dönemde, mali çarpanı artırarak maliyetlerin fiyatlara katlanarak yansımasına neden olan nispi vergi kademeli olarak yüzde 50 seviyesine düşürülürken, sabit vergi unsuru artırıldı. Bu sayede, mali çarpan 7.8’den 3,8’e kadar indirilerek sigara fiyatlarındaki artış sınırlandırıldı. Diğer bir anlatışla vergide her 1 liralık artış eskiden 7.8 liralık fiyat artışını gerektirirken bu rakam şu anda 3.8 liraya indi. TÜİK verilerine göre 2024 sonunda yıllık Yİ-TÜFE yüzde 44,4 olarak gerçekleşirken, alkollü içecekler ve tütün grubundaki artış yüzde 39,3 ile sınırlı kaldı. Bu da yapılan vergi düzenlemeleri ile sigaranın enflasyon üzerindeki etkisinin azaltıldığını gösteriyor. HALA EN YÜK EK NİSPİ VERGİ ORANI BİZDE Atılan olumlu adımlara rağmen ülkemizde sigaralara uygulanan yüzde 50 oranındaki nispi vergi dünyadaki en yüksek nispi vergi seviyelerinden biri. Bu oran AB ülkeleri ortalamasında ise son dönemde de düşmeye devam ederek yüzde 26 seviyesine kadar geriledi. Buna bağlı olarak sigaralar üzerindeki mali çarpan ise ülkemizde 3,8 iken, AB ülkeleri ortalamasında 2 seviyesinde. Yani ülkemizde 1 birimlik maliyet artışının fiyatlara yansıması AB ülkelerinin yaklaşık 2 katı seviyesinde. AB ülkeleri vergi kompozisyonunun değiştirilerek nispi verginin ağırlığının düşürülüp maktu verginin ağırlığının artırıldığı uygulamalara 2008 küresel krizi sonrasında başlandı. Bazı üye ülkeler benzer düzenlemelere hala devam ediyor. Bu sayede, sigara vergilendirme sisteminin çok daha öngörülebilir hale getirilmesi ve enflasyon etkisinin minimize edilmesi hedefleniyor. HANGİ ÜLKEDE ORAN KAÇ? İsveç yüzde 39 olan nispi vergi oranını yüzde 1’e, Danimarka da yüzde 21,7 olan nispi vergi oranını yine yüzde 1’e düşürdü, her iki ülke de maktu vergiyi artırdı. Avusturya yüzde 42 olan nispi vergi oranını kademeli olarak yüzde 36 seviyesine düşürdü. Son 5 yıl içerisinde düzenlemelere devam ederek nispi vergi seviyesini yüzde 32’ye kadar indirdi. Almanya 2022, İtalya ise 2023 yılında nispi vergi oranını 2 puana yakın düşürdü. Portekiz hali hazırda AB ortalamasının altında olan nispi vergi oranını 1 Ocak 2024’ten itibaren geçerli olacak şekilde yüzde 12’den yüzde 1’e indirdi. Romanya 1 Ocak 2024’ten itibaren geçerli olacak şekilde yürürlüğe giren vergi planında yüzde 12 olan nispi vergi oranını 2026’ya kadar birer puan düşüreceğini açıkladı. Bugün nispi vergi oranı plana uygun şekilde yüzde 10 seviyesine kadar düşürüldü. 2025 yılında nispi vergi oranını Belçika 3 puan, İspanya 2,5 puan düşürdü. KAÇAK DA ARTIYOR Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın verilerine göre 2024 yılında tütün ürünlerinden elde edilen ÖTV geliri yüzde 75 artışla 309 milyar TL’ye ulaştı. Tütün mamullerinden elde edilen 309 milyar TL’lik ÖTV geliri toplam ÖTV gelirlerinin yüzde 21’ni, toplam vergi gelirlerinin ise yüzde 4’ünü oluşturuyor. Vergi düzenlemeleri sadece fiyat istikrarı değil, vergi gelirlerinin sürdürülebilirliği açısından da doğru bir adım olarak değerlendirilebilir. Amerikalı ekonomist Dr. Arthur B. Laffer’in öne sürdüğü “Laffer Eğrisi” olarak bilinen ekonomik modele göre, aşırı yüksek vergi oranları, vergi kayıplarına yol açabiliyor. Özellikle tütün ürünlerinde yüksek nispi vergi, yüksek fiyat artışlarını tetikleyerek yasa dışı ticareti teşvik etme, kayıt dışılığı artırma ve kamu gelirlerinde düşüşe yol açma potansiyeline sahip. Saha araştırmalarına dayalı hesaplara göre tütün ve nikotin ürünlerinin yasa dışı ticareti nedeniyle devletin yıllık yaklaşık 120 milyar TL vergi kaybı yaşadığı tahmin ediliyor. Bu nedenle vergi yapısında yapılan düzenlemeler, sadece fiyat istikrarı değil, kayıt dışı ekonominin önlenmesi açısından da büyük önem taşıyor. Sigara vergi sisteminde atılan bu adımların, Avrupa ülkelerindeki yapılarla uyumlu hale getirilmesi için devam ettirilmesi kritik önem taşıyor. Sabit vergi ağırlıklı sistemlerin yaygınlaştırılması hem enflasyonist etkinin sınırlandırılmasını sağlamakta hem de gelir öngörülebilirliğini artırıyor. Türkiye ile AB ülkeleri arasındaki sigara vergi yapısı farklılıklarına 30 Ekim 2024 tarihinde yayımlanan raporda şöyle değiniliyor: “Sigaraya uygulanan vergi oranı AB düzeyine yakın olsa da, sigara üzerinden alınan özel tüketim vergisine dair mevzuat, verginin maktu ve nispi bileşenleri bakımından AB müktesebatı ile uyumlu değildir.”
News
